-
Tilshunoslik, -
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
O'zbek tilining shakllanish va rivojlanish tarixi
Matniyazov A.R, Yusufov B,Ushbu monografiya birlamchi yozma manbalar asosida o'zbek tilining ko'p ming yillik tarixiy rivojlanishini yoritib beruvchi ilmiy asardir. Unda miloddan oldingi davrlarda hozirgi O'zbekiston hududida yashagan, o'zbeklarning ajdodlari hisoblangan turkiy xalq vakillarining eng qadimgi yozma manbalarda keltirilishi bayon etilgan, ularning boshqa xalqlar tillariga ko'rsatgan ta'siri, ilmiy faktlar asosida o'zbek tilining tarixan shakllanish davrlari hamda rivojlanish bosqichlari tadqiq qilingan. Monografiya O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 20- oktabrdagi PF-6084-sonli farmoni bilan tasdiqlangan "2020-2022-yillarda o'zbek tilini rivojlantirish va til siyosatini takomillashtirish konsepsiyasini 2020- 2022-yillarda amalga oshirish dasturi"da belgilangan ustuvor vazifalari asosida nashrga tayyorlandi.
-
O'zbek tilining orfoepik lug'ati
Mamatov J, Chiniqulov N,Ma'lumki, o'zbek tili ko'p shevali boʻlganligi bois so'zlarni adabiy tilda orfoepik jihatdan to'g'ri talaffuz qilinishi va rus tili orqali o'zlash- gan so'zlarni adabiy tilda talaffuz qoidalariga mos ravishda qo'llash talab etiladi. Ana shu omillarni hisobga olib, ushbu lug'at tayyorlandi. Lug'at asosan maktab o'quvchilari va tilimizga qiziquvchilarga mo'ljallangan bo'lib, ularning so'zlarni to'g'ri yozish va to'g'ri talaffuz qilish me'yorla- rini o'rgatishda muhim ahamiyatga ega. Ushbu lug'at Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o'zbek tili va adabiyoti universiteti O'quv-uslubiy kengashining 2021-yil 27-fevraldagi 7-sonli yig'ilish bayoni bilan nashrga tavsiya etilgan.
-
Xalqaro terminelementlarning izohli-illyustrativ lug'ati
Mualliflar jamoasi,Fan va texnika, madaniyat va san'at sohalariga oid o'zlashma terminlar va ular tarkibidagi terminelementlar ilmiy adabiyotlardan va turli sohaviy terminologik lug'atlardan borgan sari mustahkam joy olmoqda. Asosan, yunon va lotin tillari elementlaridan tarkib topgan bunday terminlar keyingi davrlarda xalqaro nufuzga ega bo'lgan ba'zi zamonaviy yevropa tillaridan ham o'zlashmoqda. Xalqaro miqyosda qo'llanuvchi ana shunday minglab so'z va terminlar har doim ham keng ommaga, ba'zan hatto mutaxassislarga ham tushunarli bo'lavermaydi. Shu nuqtayi nazardan hozirgi davrda xalqaro terminlarni hosil qiluvchi so'z va elementlarning ma'nosini ochib beruv- chi, ularning turli xil xususiyatlarini to'laroq aks ettiruvchi maxsus qo'llanmaga ehtiyoj bor edi. 2020-yilda o'zbek-kirill yozuvida nashr etilgan "Халкаро терминзлементларнинг изохли иллюстратив луғати" ana shu ehtiyojni ma'lum darajada qondirib keldi.
-
Kimyo atamalarining izohli lug'ati
Mualliflar jamoasi,"Kimyo atamalarining izohli lug'ati" da noorganik, organik, fizik, analitik va biokimyo, kimyoviy texnologiyaning asosiy jarayonlari va qurilmalari bo'yicha 4123 mingga yaqin eng ko'p ishlatiladigan o'zbek, ingliz va rus tillaridagi atamalar va terminologik iboralar va ularning o'zbek tilidagi qisqacha izohi mavjud. U tadqiqotchilar, texnologiar, tarjimonlar, o'qituvchilar, doktorantlar, kimyo fakultetlari va universitetlari talabalari uchun mo'ljallangan. Bundan tashqari, lug'at kimyo bo'yicha umumiy ma'lumotnoma sifatida ishlatilishi mumkin. Lug'atda keltirilgan terminologiya xalqaro nomenklatura va so'nggi mahalliy terminologiya standartlariga mos keladi.
-
Ўзбек тилининг изоҳли луғати 1 жилд
Мадвалиев А.,Луғат ҳозирги ўзбек адабий тилида кенг истеъмолда бўлган 80 мингга якин сўз ва сўз бирикмаларини, фан, техника, санъат ва маданият соҳаларига оид терминларни, бир неча шевада қўлланадиган сўзларни, баъзи тарихий ва эскирган атамаларни ўз ичига олади. Луғатда берилган сўзларнинг амалда қўлланиши ХХ аср ўзбек адабиёти ва матбуотидан олинган мисоллар билан далилланган. Луғат ўзбек тилшунослиги ва туркийшунослик бў- йича мутахассислар, таржимонлар, оммавий ахборот воситалари ходимлари, олий таълим муассасаларининг ўқитувчилари ва талабалари, шунингдек, кенг ўқувчилар оммаси учун мўлжалланган.
-
Ўзбек тилининг изоҳли луғати 2 жилд
Мадвалиев А.,Луғат ҳозирги ўзбек адабий тилида кенг истеъмолда бўлган 80 мингга якин сўз ва сўз бирикмаларини, фан, техника, санъат ва маданият соҳаларига оид терминларни, бир неча шевада қўлланадиган сўзларни, баъзи тарихий ва эскирган атамаларни ўз ичига олади. Луғатда берилган сўзларнинг амалда қўлланиши ХХ аср ўзбек адабиёти ва матбуотидан олинган мисоллар билан далилланган. Луғат ўзбек тилшунослиги ва туркийшунослик бў- йича мутахассислар, таржимонлар, оммавий ахборот воситалари ходимлари, олий таълим муассасаларининг ўқитувчилари ва талабалари, шунингдек, кенг ўқувчилар оммаси учун мўлжалланган.
-
Ўзбек тилининг изоҳли луғати 3 жилд
Мадвалиев А.,Луғат ҳозирги ўзбек адабий тилида кенг истеъмолда бўлган 80 мингга якин сўз ва сўз бирикмаларини, фан, техника, санъат ва маданият соҳаларига оид терминларни, бир неча шевада қўлланадиган сўзларни, баъзи тарихий ва эскирган атамаларни ўз ичига олади. Луғатда берилган сўзларнинг амалда қўлланиши ХХ аср ўзбек адабиёти ва матбуотидан олинган мисоллар билан далилланган. Луғат ўзбек тилшунослиги ва туркийшунослик бў- йича мутахассислар, таржимонлар, оммавий ахборот воситалари ходимлари, олий таълим муассасаларининг ўқитувчилари ва талабалари, шунингдек, кенг ўқувчилар оммаси учун мўлжалланган.
-
Ўзбек тилининг изоҳли луғати 4 жилд
Мадвалиев А.,Луғат ҳозирги ўзбек адабий тилида кенг истеъмолда бўлган 80 мингга якин сўз ва сўз бирикмаларини, фан, техника, санъат ва маданият соҳаларига оид терминларни, бир неча шевада қўлланадиган сўзларни, баъзи тарихий ва эскирган атамаларни ўз ичига олади. Луғатда берилган сўзларнинг амалда қўлланиши ХХ аср ўзбек адабиёти ва матбуотидан олинган мисоллар билан далилланган. Луғат ўзбек тилшунослиги ва туркийшунослик бў- йича мутахассислар, таржимонлар, оммавий ахборот воситалари ходимлари, олий таълим муассасаларининг ўқитувчилари ва талабалари, шунингдек, кенг ўқувчилар оммаси учун мўлжалланган.
-
Ўзбек тилининг изоҳли луғати 5 жилд
Мадвалиев А.,Луғат ҳозирги ўзбек адабий тилида кенг истеъмолда бўлган 80 мингга якин сўз ва сўз бирикмаларини, фан, техника, санъат ва маданият соҳаларига оид терминларни, бир неча шевада қўлланадиган сўзларни, баъзи тарихий ва эскирган атамаларни ўз ичига олади. Луғатда берилган сўзларнинг амалда қўлланиши ХХ аср ўзбек адабиёти ва матбуотидан олинган мисоллар билан далилланган. Луғат ўзбек тилшунослиги ва туркийшунослик бў- йича мутахассислар, таржимонлар, оммавий ахборот воситалари ходимлари, олий таълим муассасаларининг ўқитувчилари ва талабалари, шунингдек, кенг ўқувчилар оммаси учун мўлжалланган.
-
Axborot makonida shaxsiy hayot daxlsizligi huquqini ta'minlashning konstitutsiyaviy-huquqiy asoslari
Madiyev F.X,Mazkur monografiyada shaxsiy hayot daxlsizligi huquqi tushunchasi va huquqiy tabiati, raqamli texnologiyalarning shaxsiy hayot daxlsizligi huquqiga nisbatan ta'siri, shaxsiy hayot daxlsizligi huquqining konstitutsiyaviy kafolatlarining rivojlanish bosqichlari, axborot makonida shaxsiy hayot daxlsizligini ta'minlashning konstitutsiyaviy asoslari, raqamlashtirish sharoitida shaxsiy ma'lumotlar daxlsizligını ta'minlashning huquqiy tartibga solish tizimi va himoya qilish mexanizmlari, raqamli texnologiyalar rivojlanish sharoitida shaxsiy hayot daxlsizligini ta'minlashga oid muammolar, virtual makonda shaxsiy hayot daxlsızlıgını himoyalash tizimini jony etish istiqbollari aks etgan.
-
Odam bo'lish qiyin
O‘lmas Umarbekov,O‘tgan asrning ikkinchi yarmidagi o‘zbek nasri rivojida yozuvchi O‘lmas Umarbekovning o‘ziga xos o‘rni bor. Uning yoshlar hayoti, ma‘naviy –axloqiy muammolar, insonlarning murakkab munosabatlari haqida yaratilgan roman, qissa va hikoyalari bugungi kunda ham sevib o‘qiladigan asarlardir.Adib bolalarning bepoyon orzular olami, yoshlarning goh lazzatli, goh iztirobli muhabbati, sidq-u vafo, xiyonat, otalar va bolalar, umuman, turfa toifadagi insonlar o‘rtasidagi munosabatlarni g‘oyat chuqur va samimiy tasvirlaydi. Shuning uchun ham adibning asarlari hamon kitobxonlar qalbini rom etib kelmoqda.
-
YEVGENIY ONEGIN
Aleksandr Sergeyevich Pushkin,Adibning “Yevgeniy Onegin” asari rus adabiyotidagi birinchi she’riy romandir. Pushkin bu asarni yaratishda buyuk ingliz shoiri Bayronning “Don Juan” she’riy romanidan ta’sirlanib yaratgan. “Yevgeniy Onegin” romanining bosh qahramoni kelishgan, aqilli, o’ziga yarasha o’qimishli , farosatli yigit. Lekin u o’z axloqini kibor jamiyat talabiga moslashtirishga majbur bo’lgani uchun hammaga, hatto, o’ziga ham begona. Munofiqlik va yolg‘onni axloq darajasiga ko‘targani uchun ham oliy tabaqa vakillari o‘rtasidagi munosabatlarda samimiylik yo‘q. Samimiylik bo’lmagan joyda muhabbatga ham o‘rin yo‘q. Shu bois qizning eng munosib umr yo‘ldoshi bo’lishi mumkinligini yaxshi bilgani holda Yevgeniy Tatyananing sevgisini rad etadi. U o‘zining qizga loyiq emasligini sezadi. Onegin yengiltak ham, xotinboz ham emas. Lekin kiborlar ko’ziga shunday ko‘rinish, ular orasida shuhrat orttirish uchun ayollarni yo‘ldan ozdirishga intiladi. Yevgeniy janjalkash , qonxo‘r odam emas, ammo kiborlarda duelga chiqishdan qo‘rqdi degan fikr uyg‘otmaslik uchun, o‘zi istamagani holda sodda shoir yigit Lenskiyni otib o‘ldiradi. Romanda kuchi, g‘ayrati, aqlini sarflashi mumkin bo‘lgan ezgu mo‘ljalning yo‘qligi tufayli qiynalayotgan yigit iztiroblari aks etgan.
-
YULDUZLI TUNLAR
Pirimqul Qodirov,O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 13-sentyabrdagi “Kitob maxsulotlarini nashr etish va tarqatish tizimini rivojlantirish, kitob mutolaasi va kitobxonlik madaniyatini oshirish hamda targ‘ib qilish bo’yicha kompleks chora- tadbirlar dasturi to‘g’risida”gi qarorida yosh avlodning ma‘naviy –intellektual salohiyati, ongu tafakkuri va dunyoqarashini yuksaltirishda, ona Vatani va xalqiga muhabbat va sadoqat tuyg‘usi bilan yashaydigan barkamol shaxsni tarbiyalashda beqiyos ahamiyatga ega bo‘lgan kitobxonlik madaniyatini oshirishga alohida e’tibor qaratilgan. Ulug‘ adib, O‘zbekiston xalq yozuvchisi Pirimqul Qodirovning “Yulduzli tunlar” romanini mutolaa qilgan yosh kitobxonlarning ma’naviy olami shunga yarasha bo‘ladi. Ushbu nashrning o’ziga xos jihatlaridan biri shundaki, unda bugungi yosh kitobxonlarga ayrim so‘z hamda iboralar yanada tushunarli bo‘lmog‘i uchun tegishli va zarur izohlar ham berilgan.
-
AVLODLAR DOVONI
PIRIMQUL QODIROV,O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017- yil 13-sentyabrdagi “Kitob mahsulotlarini nashr etish va tarqatish tizimini rivojlan-tirish, kitob mutolaasi va kitobxonlik madaniyatini oshirish hamda targ‘ib qilish bo‘yicha kompleks chora—tadbirlar dasturi to‘g‘risida”gi qarorida yosh avlodning ma‘naviy-intellektual salohiyati , ong-u tafakkuri va dunyoqarashini yuksaltirishda , ona Vatani va xalqiga muhabbat va sadoqat tuyg‘usi bilan yashaydigan barkamol shaxsni tarbiyalashda beqiyos aha-miyatga ega bo‘lgan kitobxonlik madaniyatini oshirishga alohida e‘tibor qaratilgan. Ulug‘ adib , O‘zbekiston xalq yozuvchisi Pirimqul Qodirovning “Avlodlar dovoni” romanini mutolaa qilgan yosh kitobxonlarning ma‘naviy olami shunga yarasha bo‘ladi. Ushbu nashrning o’ziga xos jihatlaridan biri shundaki, unda bugungi yosh kitobxonlarga ayrim so‘z hamda iboralar yanada tushunarli bo‘lmog‘i uchun tegishli va zarur izohlar ham berilgan.
-
O‘TKAN KUNLAR
ABDULLA QODIRIY,O‘zbek romanchiligi va hayotiy hikoyalar janrining asoschisi, buyuk ustozimiz –Abdulla Qodiriy (1894-1938 –yillar) XXasr o‘zbek adabiyotining buyuk darg‘alaridan biri bo‘lgan. A.Qodiriy dastlabki ta‘limni musulmon maktabi, rus-tuzem maktabida, Abulqosim shayx madrasasida olgan. 1925-1926 – yillarda Moskvadagi adabiyot kursida ta‘lim olgan. Uning dastlabki ijodlari ‘‘Samarqand” , ‘‘Oina”, ‘‘Sadoi Turkiston” gazetalari va o‘zi tashkil etgan ‘‘Mushtum” jurnalida e‘lon qilingan. A.Qodiriyning ‘‘To’y”, ‘‘Ahvolimiz”, ‘’Millatimga”, ‘‘Fikr aylagil” kabi she’rlari : ‘‘Baxtsiz kuyov”, dramasi , ‘‘Juvonboz”, ‘‘Uloqda” (1916 –yil) , ‘‘Kalvak Maxzumning xotira daftaridan”, ‘‘Toshpo’lat tajang nima deydi?” (1920-yil) kabi hikoyalari ; ‘’O‘tkan kunlar’’ (1924-1926), ‘‘Mehrobdan chayon” (1929-yil) romanlari, ‘‘Obid ketmon” (1934) qissasi hozirgi vaqtda ham sevib o’qiladi. Shuningdek ,N.V. Gogolninig ‘’Uylanish” (1935-yil), A.P.Chexovning ‘‘Olchazor” (1936-yil) asarlarini ona tilimizga mahorat bilan tarjima qilgan. 1937-yilning 31- dekabrida ‘‘xalq dushmani” sifatida qamoqqa olinib, 1938-yil 4-oktyabrda o‘limga mahkum qilingan. Yozuvchining o‘zi va asarlari 1956-yildan boshlab oqlangan. Abdulla Qodiriy Alisher Navoiy nomidagi Respublika Davlat mukofoti laureati (1991-yil), ‘‘Mustaqillik” ordeni bilan taqdirlangan (1994-yil).
-
SPITAMEN
MAQSUD QORIYEV,Vatan uchun ko‘rashgan o‘g‘lonlar talaygina. Spitamen ana shunday mard-jasur o‘g‘lon. Ushbu kitobda Spitamenning vatan ozodligi yo‘lidagi jasorati qalamga olingan. Uning mardligi chindanda ibrat olsa arzigulik .
-
Navoiy
Muso Toshmuhammad o‘g‘li Oybek,‘‘Navoiy‘’ romani o’zbek va rus tillarda bir necha marta nashr etilgan asar. Navoiydan keyingi davr uning asarlariga qiziqishni oshirsa oshirdiki, also kamaytirmadi. Oybek asarda Navoiy siymosini yaratadi. Bundan besh asr oldin yashab o’tgan ulug’ shoirni aniq va yaqqol tasavvur etish buyuk yozuvchigagina hos. Oybek romanda buyuk shoir obrazini yaratishda Navoiyning turkiy til va adabiyotga bo’lgan munosabati tasviridan ham o’rinli foydalangan. Asarda Navoiy obraziga xos xususiyatlar sofdillik, qat‘iyat va olijanoblik kabi fazilatlarda nomoyon bo’ladi. Darhaqiqat, ‘‘Navoiy” romani o’zining badiiy –estetik qimmati, mazmun-mohiyati, badiiy-tasviriy vositalarga limmo-limligi, voqealarning izchilligi, tarixiy haqiqatning ko‘zgusi bo‘la olganligi, qahramonlarning bir-biri bilan, ya‘ni to’qima va tarixiy obrazlarning uyg‘unlashganligi bilan ham yuksak tahsin va e‘tiroflarga loyiq asardir. Shu bois ham bu asar mana necha yillarki, o‘z qadr-qimmatini yo‘qotgan emas, yo‘qotmaydi ham . Chunki chinakam badiiy san‘at asari hech qachon o‘lmaydi. Bunday asarlarni xalq unutmaydi. Oybekning o’zbek mumtoz adabiyotida yorqin siymo, ulug’ mutafakkir sanalgan Navoiy obrazini go‘zal tasvirlab bera olgan bu romani mangu yashayveradi.
-
XAMSA
Alisher Navoiy,Mazkur kitobda Alisher Navoiy “Xamsa”sidagi barcha dostonlarning mazmuni bayon qilingan. Ularda shoir tomonidan tasvirlangan turli voqea-hodisalar aks ettirilgan, faqat kirish qismlari, me’yoridan cho’zilib ketgan manzaralar, monologlar biroz qisqartirilgan. Navoiy dostonlarining ushbu nasriy talqini alloma shoirimizning turkiy she‘riyat gultoji hisoblanmish “Xamsa” dostonlarini anglab olishingizga yordam beradi, deb o‘ylaymiz.
-
ZULMAT ICHRA NUR
MIRKARIM OSIM,O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 –yil 13- sentyabrda ‘‘Kitob mahsulotlarini nashr etish va tarqatish tizimini rivojlantirish, kitob mutolaasi va kitobxonlik madaniyatini oshirish hamda targ’ib qilish bo’yicha kompleks chora- tadbirlar dasturi to’g’risida‘‘gi qarorida yosh avlodning ma’naviy-intellektual salohiyati, ong-u tafakkuri va dunyoqarashini yuksaltirishda, ona Vatani va xalqiga muhabbat va sadoqat tuyg’usi bilan yashaydigan barkamol shaxsni tarbiyalashda beqiyos ahamiyatga ega bo’lgan kitobxonlik madaniyatini oshirishga alohida e’tibor qaratilgan. Ulug’ adib - Mirkarim Osimning ‘‘Zulmat ichra nur”qissasini mutolaa qilgan yosh kitobxonlar ma’naviy olami shunga yarasha bo’ladi. Alisherning nihoyatda o’tkir zehnli bo’lgani, o’qish va yozishni juda erta o’rganib olgani, eng muhimi – bolaligidan she’riyatga, adabiyotga g’oyat qiziqqani haqida tarixiy asarlar guvohlik beradi. ‘‘Zulmat ichra nur” qissasida biz Alisherni to’rt yoshligidanoq yaqindan tanib boramiz. Ushbu qissani to’liq o’qisangiz, Alisher Navoiy bobomizning naqadar chuqur aql, tajriba egasi bo’lganini, u kishi oddiy dehqon bilan ham, zamona podshohlari bilan ham bemalol til topishib, murakkab muammolarni oqilona hal etganini bilib olasiz. Ushbu nashrning o’ziga xos jihatlaridan biri shundaki, hozirgi davr kitobxonlarining talab va iltimoslariga asosan asarga qo’shimcha iqtibos va izohlar kiritildi va hozirgi o’zbek adabiy tili qoidalari asosida qayta tahrirlandi.
-